خداوند در قرآن كریم فرموده است:

«هُوَ الَّذی بَعَثَ فِی الاُمِّیّینَ رَسُولاً مِنْهُمْ یَتْلُوا عَلَیْهِمْ آیاتِهِ وَ یُزَكّیهِمْ وَ یُعَلِّمُهُمُ الْكِتابَ وَ الْحِكْمَةَ…» (جمعه،2/62) پیامبران برای تزكیه و تعلیم بشر برانگیخته شده‌اند كه آیات خدا و كتاب و حكمت را به آنان تعلیم دهند.[1]

در تعالیم اسلامی عالی‌ترین نوع توجه در مورد كودك سفارش شده است. هم‌چنین مجاهدت و تلاش پدر و مادر و مربیان در راه تربیت و حسن ادارة زندگی و ایجاد رفاه و آسایش و تأمین نیازهای فرزندان توصیه شده است. یكی از حقوق فرزند بر پدر و مادر اهتمام در تربیت است.

حضرت علی(ع) می‌فرمایند: «بهترین میراث از پدران برای فرزندان، ادب و تربیت نیكو است.»[2]

رسالت مادر در امر تربیت

با متولد شدن فرزند و پاگذاشتن او در محیط خانواده رسالت تربیتی پدر و مادر دربارة فرزند به طور عینی و با جدیت شروع می‌شود و به خصوص نقش مادر بسیار نمایان است. مادر اولین مربی كودك و مؤثرترین فرد بر كودك در تمامی مراحل رشد است. این تأثیرات، در واقع قبل از تولد و حتی از زمان انعقاد نطفه وجود دارد.

چرا كه هرگونه خلق و خوی مادر و حالت های روحی او در شكل‌گیری شخصیت جنین مؤثر است.

امام خمینی(ره) می‌فرمایند: «اول مدرسه‌ای كه بچه دارد، دامن مادر است. مادر خوب، بچة خوب تربیت می‌كند و خدای نخواسته اگر مادر منحرف باشد، بچه از همان دامن مادر منحرف بیرون می‌آید و چون بچه‌ها آن علاقه‌ای كه به مادر دارند به هیچ كس ندارند و در دامن مادر كه هستند تمام چیزهایی كه دارند و آرزوهایی كه دارند خلاصه می‌شود در پدر و مادر، همه چیز را در مادر می‌بینند. حرف مادر، خُلق مادر، عمل مادر در بچه‌ها اثر دارد… .[3]

مقام والای مادر

كلمة «اُمّ» به معنای ریشه و سرچشمه است. به علت این‌كه كودك حداقل شش ماه و حداكثر نه ماه در رحم زن است و در این مدت تمام نیازهای جسمی و روحی او از مایه‌های وجود زن تأمین می‌شود از وجود مادر نسبت به كودك تعبیر به «ام» شده است.

كودك انعكاسی از واقعیت جسمی و روحی و میوه‌ای از آن شجرة مباركه است.[4]

مادری، فضیلتی ملكوتی ناشی از عالم قدس است كه در وجود انسان خاكی تجلی می‌كند و در آن صراحت و صداقت، مهر و صفا، عدل و تقوی به عالی‌ترین وجه خود عیان می‌شود و جامعه را به سمت كمال سوق می‌دهد.

ضرورت تربیت زن برای مادری

یك زن با طبیعتی (جسمی و روحی) كاملاً سازگار با نقش مادری و همسری آفریده شده است و به طور بالقوه زمینة پذیرفتن این نقش را دارد. پس باید برای ایفای رسالت و وظیفة خود در قبال همسر، فرزند و جامعه خود را مهیا كند و با تزكیه و تقویت روح و فكر خود، آگاهی‌ها و معارف لازمه را كسب كند تا به نحو احسن قوای درونی و فطری خود را در این عرصه شكوفا نماید. هر زنی شایسته است هنر و فن مادری را بیاموزد تا قادر باشد فرزندانی برومند و شایسته پرورش دهد. از مادر جاهل نمی‌توان انتظار پرورش نسلی دانا داشت.[5]

به طور خلاصه، جامعه‌ای كه می‌خواهد افرادی سالم و اندیشمند داشته باشد، نیازمند مادرانی تربیت شده است. مادرانی كه مطلع، آگاه و آشنا به مسائل و مشكلات زمان خویش باشند.

جنبه های مختلف آگاهی برای مادر

1ـ در جنبة دینی: ایمان و اعتقاد مادر، كارساز است. ایمانی كه زیربنایی و متكی به آگاهی‌های اصولی باشد. مادر باید در امور دینی مطلع باشد و به اصول اعتقادی و مسائل اساسی دین و مسائل حقوقی و اجتماعی آگاه باشد.

2ـ در جنبة علمی: لازم نیست مادر حتماً زن عالمه و مخترع و دارای تحصیلات عالی باشد. ولی دانشی محدود برای مادر لازم است تا جلوی برخی از غفلت‌ها را بگیرد؛ از اتلاف سرمایه‌های ملی جلوگیری نماید، خانواده را از نعمت سلامت بهره مند كند و لایق رهبری كودك باشد.

3ـ در جنبة اخلاقی: بخش اعظم پایه‌گذاری اخلاق كودك توسط مادر است. اگر مادر اصول و مبانی اخلاق اسلامی را نداند چگونه می‌تواند فرزندانی نیك سیرت بپروراند؟

4ـ در جنبة تربیت: زن قبل از ازدواج باید صلاحیت تربیت و بچه‌داری را كسب كند.

این اشتباه است كه فكر كند مادر شدن نیازی به تجربه و تمرین ندارد، او نیازمند است راه‌های تربیتی را بیاموزد و با روش‌ها و برنامه‌های سازندة تربیتی و به ویژه تربیت اسلامی آشنا شود.

5ـ در جنبة آداب و رسوم: مادر باید علوم اجتماعی و آداب معاشرت بداند. طرز برخوردها، طرز سلوك با دیگران را به درستی فرا گیرد و آن را به كودك منتقل كند.

6ـ در جنبة اطلاعات بهداشتی: مادر باید به اصول و قواعد بهداشتی و مراقبت از کودک آشنا باشد. عدم آگاهی مادر در این زمینه صدمات جبران ناپذیری را در پی دارد.

به لحاظ این‌كه یك معنی تربیت، پرورش و رشد دادن است و ماه‌های اولیه و حتی سال‌های نخستین زندگی مهم ترین مرحله از رشد كودك است، او احتیاج به مراقبت‌ها و حمایت های بیشتری دارد كه وظیفة مادر را سنگین‌تر می كند.

7ـ تدبیر منزل: مادر لازم است تدبیر منزل بداند، زیرا سلامت روانی كودك تا حدود زیادی مربوط به نظاماتی می‌شود كه بر خانه حاكم است. نظم و ترتیب خانه، نظافت آن، راه و رسم خانه‌داری در ایجاد محیط امن در زندگی كودك مؤثر است.

8 ـ در جنبه‌های دیگر: ‌لازم است زن با علوم مختلف (فیزیك، ریاضی و…) در حد نیاز آشنا باشد.6

و حتی مقداری كار فنی بداند به خصوص در دنیای صنعتی امروز كه یك زن با وسایل الكتریكی و مکانیکی بیشتر در تماس است.

زن موفق همگام با پیشرفت تكنولوژی قدم برمی‌دارد و دانش خود را در این زمینه تكمیل می‌كند تا به طور مثال با استفاده از اینترنت و شبكه‌های مختلف جهانی اطلاعات متنوع‌تری در مسائل تربیتی به دست آورد.

——————————————————————————–

1ـ سید مهدی صانعی، پژوهشی در تعلیم و تربیت اسلامی، انتشارات سناباد، مشهد، 1378، ص30.

2ـ محجةالبیضا، ج2، ص2411، به نقل از كاربرد دریچه‌های پنهان تربیت، شهین لودین، ص35.

3ـ مجتبی فراهانی، تعلیم و تربیت از دیدگاه امام خمینی(ره)، تبیان، دفتر18، معاونت پژوهشی مؤسسة تنظیم و نشر آثار امام خمینی(ره)، 1378، چاپ دوم، ص292.

4ـ استاد حسین انصاریان، نظام خانواده در اسلام، انتشارات ام ابیها، چاپ یازدهم، 1378، ص433، با تلخیص.

5ـ علی قائمی، نقش مادر در تربیت، انتشارات امیری، 1370، ص48، با تصرف.

6ـ علی قائمی، نقش مادر در تربیت، ص51، با تلخیص و تصرف.

صفحات: 1· 2