بحثی درباره فاطمه دختر امام عسکری (علیه السلام)

عده ای از مردم شهر اران و بید گل معتقد هستند که خواهر امام زمان علیه السلام «فاطمه بنت العسکری علیه السلام» در این شهر مدفون هستند اکنون در این باره به بحث می نشینیم.

هر چند برخي از نويسندگان نام چند فرزند براي امام حسن عسکري (عليه السّلام) ذکر کرده انداما قول مشهور اين است که:از ايشان تنها يک فرزند، هم نام و هم کنيه با رسول خدا ـ صلّي الله عليه و آله ـ متولد شده است.علاوه بر اين که تقسيم ميراث آن حضرت ميان مادر و برادر ايشان نيز مي تواند مؤيد قول مشهور باشد، که به آن اشاره خواهيم کرد.

گفته شد برخي از نويسندگان چند فرزند براي امام حسن عسکري (عليه السّلام) ذکر کرده اند از جمله اين فرزندان «محمد، موسي، فاطمه، عايشه، حسين و…».[1]
اما به نظر مي رسد اين اقوال صحيح نباشد، چرا که:
اولاً علماي شيعه تنها فرزند امام حسن عسکري (عليه السّلام) را حضرت مهدي (عج) مي دانند و نام ديگري را ذکر نکرده اند. شیخ مفید یک فرزند را می پذیرد. نظر شیخ این است: «أمّا الحسن‏ بن‏ عليّ‏ العسكري‏ عليه‏ السّلام‏ فلم‏ يكن‏ له‏ ولد سوى‏ صاحب‏ الزّمان‏ عليه الصلاة و السّلام و لم يخلف ولدا غيره ظاهرا و باطنا، و إنّما خلّفه عليه السّلام غائبا مستترا و خائفا منتظرا لدولة الحق».[2]
کليني در کافي مي نويسد: «فرزندي براي امام حسن عسکري (عليه السّلام) به دنيا آمد و او را محمد نام نهادند.»[3]طبرسي در اعلام الوري همين قول را ذکر کرده است و مي نويسد فردي از امام حسن عسگري (عليه السّلام) سؤال کرد: آقاي من آيا براي شما فرزندي هست؟ حضرت فرمود بله. سؤال کرد، اگر امري اتفاق بيفتد در کجا از او مي توانم سؤال کنم؟ حضرت فرمود: در مدينه.[4]اما گنجي شافعي در كتاب مناقب، درباره هنگامه شهادت امام علیه سلام می گوید: ایشان در روز جمعه سوم ربیع اول سال 266 از دنیا رفت و یک فرزند از خود به یادگار گذاشت که همان امام منتظر است. أبو مظفر يوسف سبط ابن جوزي در كتاب خصائص این سخن را تایید می کند و می گوید: «درگذشت آن حضرت در سال 260 بود و تنها فرزند ایشان محمد نام داشت همانگونه که محمد بن طلحه شافعی هم این نظر را داشت.[5] خنجی در وسیله الخادم الی المخدوم نیز همین گفته را باور دارد.[6]
علامه مجلسي در بحارالانوار مي نويسد: اينکه حضرت مهدي (عج) برادري به نام موسي داشته باشد. اين خبر غريب است.[7]
ثانياً يک دليل تاريخي هم وجود دارد که قول مشهور را تأييد مي کند.
کليني مي نويسد:معتمد عباسي چون شنيده بود که از حضرت عسکري (عليه السّلام) فرزندي باقي مانده درصدد يافتن او برآمد و دستور داد عدّه اي از قابله ها، زنان و کنيزان آن حضرت را معاينه نمايند و اگر آثار حمل در آنها مشاهده شد گزارش کنند.
نقل شده است که يکي از قابله ها به کنيزي شک کرد، از طرف خليفه دستور داده شد که آن کنيز را در محلي تحت نظر قرار بدهند… سرانجام چون اثري از حمل ظاهر نشد آن کنيز آزاد گرديد.[8]
معتمد براي آنکه وانمود کند که از امام حسن عسکري (عليه السّلام) فرزندي باقي نمانده و شيعيان از وجود امام بعدي نوميد گردند، دستور داد، ميراث آن حضرت ميان مادر و برادر امام حسن عسکري (عليه السّلام) تقسيم شود:
اين تقسيم ارث دلالت بر اين دارد که امام حسن عسکري (عليه السّلام) فرزند ديگري نداشته اند و با توجه به اينکه خليفه نتوانسته بود امام مهدي (عليه السّلام) را پيدا کند
بنابراين دستور مي دهد که ارث امام تقسيم شود.
علي بن عيسي اربلي مي نويسد: شيعيان عقيده داشتند که از امام فرزندي باقي مانده است که امامت را بر عهده دارد.[9]زيرا تعدادي از آنان فرزند خردسال امام را قبلاً ديده بودند.
اقوال ديگري که در اين رابطه هست مبني بر داشتن فرزنداني ديگر، مورد قبول علماي شيعه نيست.

1. عدم فرزند برای امام حسن عسکری (ع)
جعفر کذاب[10]و زیدیه[11] به این مساله معتقد بودند. شماری دیگر نیز همین نظر را داشتند.

2-چهار فرزند برای امام عسکری (ع)از قول نصر بن علی[12]با نامهای
1- حجت 2- موسی 3- فاطمه 4- عایشه
3-فرزندی قبل از حضرت مهدی(عج) داشته و از دنیا رفته[13]
4-یک پسر و یک دختر[14]
5- دو پسر موسی و محمد[15]
6- دو پسر یکی مرده و دیگری زنده

مسعودی در این باره نقل می کند: برخی از یاران مورد اطمینان از ابراهیم پسر ادریس نقل کرده اند که نزد امام حسن عسکری رفتم و دو گوسفند بردم. امام فرمود هر دو گوسفند را برای پسرش قربانی کنم، و از آن خود بخورم و به دوستانم هم بدهم. من اینگونه نمودم اما بعد از چندی که امام را دیدم فرمود، آن پسر از دنیا رفت. بعدها دوباره دو گوسفند برداشته و به دیدار حضرت رفتم. فرمود هر دو را قربانی کنم و برای پسرش که تازه متولد شده است عقیقه نمایم. بعدها که نزد امام رفتم از این فرزند چیزی نفرمودند.[16]

7- هفت فرزند

1- قائم (عليه السلام)، 2- موسى، 3- جعفر، 4- إبراهيم‏، 5- عائشة، 6- فاطمة، 7- دلالة.[17]

8- سه فرزند

1-محمد 2- موسی 3- فاطمه[18]

در پایان اینکه برخی بر این باورند فاطمه دختر امام حسن عسکری در شهر قم مدفون است و این نیز خبری مستند به نظر نمی رسد.

پانوشت:
[1]– حسيني، سيد محمد رضا، تاريخ اهل البيت(ع)، قم، مؤسسه آل البيت(ع)، 1410ق، ص112 به نقل از هداية المخطوطه.
[2]– طبرسی، تاج الموالید، ص 106.
[3]– کليني، کافي، تهران، مکتبه الصدوق، 1381، ج 1، ص 264.
[4]– اعلام الوری، طبرسی، ص 251.
[5]– شیخ حر عاملی، اثبات الهدی، ج 5، ص 249 .
[6]– خنجی، ص 268.
[7]– کليني، کافي، تهران، مکتبه الصدوق، 1381، ج 1، ص 264.
[8]–طبرسي، پيشين، ص 251.
[9]– علي بن عيسي اربلي، کشف الغمه، مکتبه بني هاشمي، 1381ق، ج 3، ص 199.
[10]- کشف الاستار ص 57
[11]– مقدمه کمال الدین، ص 79
[12]– نجم الثاقب ص 136
[13]– غیبة شلمغانی، ص 148.
[14]– تنقیح المقال، مامقانی، ج 1، ص 190.
[15]– کمال الدین، صدوق، ج 2، ص 447.
[16]– إثبات الوصية، المسعودي، صص261- 260.
[17]– راحه الارواح، سبزواری، ص 267؛ التتمة في تواريخ الأئمة (ع)،عاملي، ص 143؛ به نقل از کشف الغمه، ص 492.
[18]– تاريخ أهل البيت، ابن ابي الثلج، ص 112.